مراتب ذکربرای ذکر مراتب مختلفی ذکر شده است، کهدر این مبحث به برخی از آنها اشاره می‌شود. ۱ - درجات ذکر۱.۱ - ذکر زبانییاد خدا دارای درجات و مراتبی است که به اعتبار آن از فضیلت و ارزش متفاوتی برخوردار خواهد بود. مشغول داشتن زبان به ذکر خدا را می‌توان نخستین مرحله از مراحل بهره مندی از این نعمت بزرگ دانست که به صورت‌های مختلف همچون تسبیح، تنزیه، حمد و ثنا، تکبیر و تعظیم ، شکرگزاری، دعا ، استغفار، و درخواست حاجت ظهور می‌یابد. این مرحله که خود زمینه ساز فکر ، و راه گشای ذکر قلبی است و به منزلة بنزین موتور حرکت سالک در مسیر کمال به حساب می‌آید، چنانچه با آداب و شرایط آن همراه باشد از بهترین عبادات شمرده شده، و آیات و روایات فراوانی که به حد تواتر می‌رسد، در فضیلت آن وارد گشته است. (به عنوان نمونه از روایاتی که در فضیلت ذکر شریف «لا اله الا الله»، تسبیح، حمد، تکبیر، استغفار و تسبیح حضرت زهرا سلام‌الله‌علیهم وارد شده می‌توان نام برد.) ۱.۲ - ذکر قلبیاین مرتبه از ذکر نیز بسیار ارزشمند بوده و آن چنان که از آیات قرآنی و احادیث استفاده می‌شود، دارای فضیلتی بس عظیم می‌باشد و منظور از آن در مرحله نخست توجه نمودن به خدای متعال در هنگام گناه ، و او را حاضر و ناظر دانستن است، به گونه‌ای که انسان را از گناه بازدارد؛ برای نمونه، هنگامی که اسباب گناه فراهم شد و شیطان می‌کوشد آدمی را به ارتکاب آن وا دارد، چنانچه با استمداد از قدرت ایمان و روح تقوا ، به خود نهیب دهد و در نظر آورد که خدای متعال حاضر است و در همه حال او را می‌بیند؛ همین تذکر و نهیب ایمانی بین او و معصیت حائل گشته، او را از آلوده شدن به آن گناه بازمی دارد. خدای متعال می‌فرماید: ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذاهم مبصرون؛ به راستی پرهیزکاران هنگامی که گرفتار وسوسه‌های شیطان شوند متذکر گشته، ناگهان بینا می‌گردند. ۱.۳ - حضور دایمیمقصود از این مرحله مرتبه بالای ذکر قلبی و برترین نوع ذکر است که جز برای اولیای خدا و کاملین مؤمنان حاصل نمی‌گردد. حضور دایمی به معنای آن است که انسان در همه حالات در خلال کسب و کار، هنگام گفت وگو با مردم، در وقت خوردن و آشامیدن و همه اوقات زندگی، خدای متعال را قلبا یاد کرده، با یاد اقدسش مانوس بوده، و آنی از او ـ جل و علا ـ غفلت نورزد. خدای متعال می‌فرماید: رجال لاتلهیهم تجارة ولا بیع عن ذکرالله... ؛ مردانی که آنان را نه تجارت و نه هیچ داد و ستدی از یاد خدا غافل نمی‌سازد. آنان در عین تلاش و فعالیت، هرگز از یاد خداوند غافل نگشته، کار و کوشش و فعالیتشان همواره تحت الشعاع یاد خدا و ذکر اوست. یاد خدا دیدگان آنان را روشن و دل هایشان را منور گردانیده، همه چیز را از صفحة فکر و قلبشان ناپدید ساخته است. گویا جز با یاد و نام او آشنا نیستند و جز کلام او گوش آنان را نوازش نمی‌دهد. دنیا را پشت سر گذارده، پای بر عرصه آخرت نهاده‌اند. آنچه را که دیگران نمی‌بینند آنها می‌بینند و گوش جانشان با آنچه که سایر مردم نمی‌شنوند آشناست. ۲ - پانویس
۳ - منبعدفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، سایت بلاغ، برگرفته ازمقاله«ذکر». |